Om over na te denken...
Hieronder staat een kort overzicht van de onderwerpen die de afgelopen tijd bij het Filosofiecafé aan de orde zijn geweest en welke sprekers de aanwezigen aan het denken hebben gebracht.
12 januari 2025: Peter Ramaekers
''Een reis door het land van de logica.”
Logica is een essentieel onderdeel van ons leven, al beseffen we dat nauwelijks. Logisch denken is niet beperkt tot wiskunde of filosofie, maar is belangrijk in alle leerprocessen, en bij het nemen van weloverwogen besluiten. In de westerse wereld krijgen we vanaf onze geboorte mee hoe we moeten redeneren op een logische manier. Daarmee wordt onze visie op de werkelijkheid om ons heen vastgelegd.
In de gebruikelijke, westerse, tweewaardige logica is een stelling waar of niet-waar. Maar deze twee-waardigheid heeft zo zijn beperkingen en tekortkomingen. Driewaardige en vierwaardige logica biedt bijvoorbeeld meer ruimte voor het omgaan met onzekerheid en het ontbreken van gegevens. Niet-westerse filosofen gebruiken bijvoorbeeld vierwaardige logica om te redeneren over causaliteit en analyse van de aard, oorsprong en grenzen van onze kennisvergaring. Ramaekers, uw 'reisleider' door het land van de logica, maakt onder andere stops bij syllogisme, modale logica en catusloti en bij de filosofen Aristoteles, Nagarjuna, Nishida en Lukasiewicz. Reist u ook mee met Ramaekers en laat u zich verrassen?
8 december 2024: Matthijs Schouten "De natuur als partner."
“Een nieuwe relatie tussen mens en natuur is nodig, die gebaseerd is op samenwerking en wederzijds respect”, stelt Matthijs Schouten. Dit vereist een herbezinning op onze grondhouding tot de natuur: verhouden we ons tot de natuur als heerser (naar Aristoteles' ideeën), als rentmeester, als partner van de natuur (zoals in sommige Oosterse godsdiensten) of zien wij de mens als participant? Schouten laat u zien hoe traditionele landbouwpraktijken met een andere grondhouding en daardoor ook gevoelsrelatie tot de natuur juist hebben geleid tot een rijkdom aan flora en fauna. Deze 'halfnatuurlijke' landschappen, waarvan Burren in Ierland een voorbeeld is, zijn ontstaan door eeuwenlange interactie tussen mens en natuur. De huidige intensieve landbouw, gericht op maximale productie, vernietigt juist deze biodiversiteit. Daarom roept Schouten op tot een nieuwe vorm van landbouw en een andere grondhouding, waarbij de mens bewust samenwerkt met de natuur. Deze 'conviviality' zou gebaseerd moeten zijn op een 'natuurcontract', vergelijkbaar met het sociale contract tussen mensen, waarbij de belangen van de natuur worden meegewogen. Door oude landbouwpraktijken te heroverwegen en toe te passen in combinatie met moderne kennis, kunnen we zowel voedsel produceren als de biodiversiteit beschermen. Hoe ziet u uw grondhouding tot de natuur?
10 november 2024 : Paul Lemmens
Muziekfilosofie
Wat maakt dat we iets muziek noemen? Bestaat muziek alleen uit geluiden voortgebracht door de menselijke stem of instrumenten? Kan het geluid van een machine ook muziek zijn? Wat verwachten wij van of bij muziek? En waarom is dat? Is het voorbestemd naar welke muziek we luisteren?
Muziekfilosofie onderzoekt wat muziek is en hoe de relatie is tussen muziek, geest en emoties.
Muziekverbeelding en muziekbeleving zijn twee belangrijke begrippen als het gaat om die relatie.
Van muziek kan iemand emotioneel worden. Filosoof Cassius Longinus legt het uit als “de beroering van de zenuwen”. Anderen vinden dat muziek slechts bestaat uit “klinkend, bewegende vormen” of dat “muziek niets representeert”. Toch geven wij allemaal betekenis aan muziek. Dat doen we in woorden, beelden en bewegingen.
Stilte in muziek kan net zo betekenisvol zijn als geluid. Hoe gaan we om met die stilte? Bestaat stilte wel?
En wat te denken van de tijdsbeleving? Is tijd in muziek eigenlijk wel belangrijk? Gaat het niet meer om duur?
Onze verbeelding speelt een centrale rol in hoe we muziek ervaren en interpreteren. Helaas is het zo dat door commerciële aspecten van muziek onze oorspronkelijke verbeelding en creativiteit ondermijnd wordt. Luisteren we tegenwoordig eigenlijk nog wel naar muziek of horen we ze alleen nog?
Wordt onze geest nog voldoende geprikkeld?
Muziekfilosofie biedt dus nogal wat stof tot nadenken. Maar daar blijft het niet bij, want een lezing over muziekfilosofie zonder muziek(fragmenten) kan gewoon niet. Het zo zou maar kunnen dat de muziekbeleving na de lezing niet meer hetzelfde is.
13 oktober 2024: Martijn Veltkamp
"Het raadsel van het IK." (deel 2)
We worden in het moderne leven continu gestimuleerd 'onszelf' te zijn, ons 'ware zelf' te ontdekken, en een levenspad te kiezen dat bij ons past. Maar kan dat wel? Kunnen we onszelf wel écht kennen? Martijn Veltkamp deelt met u in zijn lezing, die een vervolg is op zijn drukbezochte lezing in maart 2024, zijn visie op het 'zelf' en identiteit. Zijn visie is die van een narratieve identiteit. Veltkamp gaat deze keer diepgaander in op de filosofische geschiedenis in het denken over het 'zelf', op het resultaat van zijn zoektocht en op de consequenties voor onze moderne westerse opvattingen over het 'zelf': hoe kunnen we het 'zelf' zien, en hoe verhoudt dit zich tot onze identiteit? Ook staat hij stil bij de complexiteit van schijnbaar simpele vragen, zoals: we hebben soms het gevoel onszelf niet te zijn, maar kan dat wel? En is iemand die een verkiezing gewonnen heeft nog wel dezelfde 'ik' als degene die zich verkiesbaar stelde? Wat kent iemand die zegt precies te weten wie zij is? U wordt van harte uitgenodigd op deze zondagmiddag op reis te gaan naar uzelf!
8 september 2024: Piek Knijff
"De ‘onschuldige’ algoritmes van dating-apps."
Matching-algoritmes (recommender systems) liggen ten grondslag aan dating-apps,
waarin profielen op basis van karakteristieken en vergelijkbare profielen aan elkaar worden voorgesteld,
opdat men de liefde maar mag vinden!
Piek Knijff, van huis uit dataethicus, stelt ethische vragen bij dit soort algoritmes
en neemt je mee in haar participatieve onderzoek naar de algoritmes van dating-apps.
Ze laat zien hoe vergelijkbare algoritmes in andere contexten met Big Data (bijvoorbeeld Human Resources en veiligheidsorganisaties
zoals politie en recherche) weer andere ethische vragen oproepen.
Hoe onschuldig zijn zulke matching-algoritmes eigenlijk?
9 juni 2024: Pauline de Bok
"Over het doden van dieren en de plaats van de mens in de natuur."
“Als levende wezens kunnen we ons niet aan de vervlechting van leven en doden onttrekken,” stelt schrijver Pauline de Bok. Ze onderzoekt, onder meer door te jagen, de plaats van de mens in de natuur. Verwacht van haar geen wetenschappelijke of filosofisch ethische voordracht. Haar uitgangspunt is het leven ter plekke in het hier en nu, haar aanpak is literair. In het eerste uur leest ze fragmenten voor die de vragen rond leven en doden vanuit een concrete situatie op een verhalende manier omcirkelen. Daarbij vraagt ze zich tevens af wat het eigenlijk betekent dat we onszelf steeds vaker als mensdieren betitelen. In het tweede uur gaat ze graag met het publiek in gesprek om de aangekaarte thema’s samen nader uit te diepen.
12 mei 2024: Pieter Lemmens
"Techniekfilosofie, over de relatie tussen de technisering van de natuur en de proliferatie van het kwaad."
Het idee van het Antropoceen dat de mens de belangrijkste factor is in het huidige geologische tijdperk, heeft een nieuw debat geopend over de toekomst van de aarde. In de techniekfilosofie wordt het Antropoceen vooral geassocieerd met twee nieuwe "aardsferen": de technosfeer en de noösfeer. De technosfeer omvat alle door mensen gecreëerde structuren zoals steden, communicatienetwerken en machines. De noösfeer verwijst naar het idee van een "sfeer van de geest" of een "denkende laag", die wordt gevormd door het collectieve bewustzijn en intellect van de mensheid.
Het is de sfeer waarin menselijke kennis, cultuur, ideeën en bewustzijn zich verspreiden en evolueren.
Technosfeer en noösfeer zijn nauw met elkaar verbonden. We moeten we het Antropoceen bovenal begrijpen als een Entropoceen. Dit betekent dat we leven in een tijdperk van toenemende wanorde (entropie) en afnemende voorspelbaarheid in ecologische en culturele systemen door de opkomst van technosfeer en noösfeer. We kunnen alleen een leefbare toekomst op aarde hebben als we deze entropisering kunnen omkeren en een nieuw tegengesteld proces van "ont-entropisering" kunnen opstarten. De technosfeer moeten we vooral beschouwen als een ''afvalsfeer'', vol verval en lijden. Daarom kunnen filosofische vragen rondom techniek niet los worden gezien van vragen rondom kwaad en lijden. Pieter Lemmens ontrafelt met u de filosofie van de techniek en nodigt u uit tot reflectie over de rol van techniek in onze samenleving.
14 april 2024: Peter Ramaekers "Causaliteit-spiritualiteit-duurzaamheid."
Doelstelling van de presentatie is de complexe wereld van causaliteit en tijd toegankelijk te maken voor geïnteresseerden. Omdat voorbeelden uit de kosmologie (het ontstaan van het heelal), medische wetenschap, de biologie, politiek en management worden besproken zijn presentatie en boek ook interessant voor mensen uit die disciplines.
Het thema is zeer actueel omdat een kenmerk van deze tijd is dat er vooral op symptomen van een probleem wordt gefocust, in plaats van op het aanpakken van de echte oorzaken. Duidelijke voorbeelden zijn klimaatverandering, de stikstofproblematiek, en de bestrijding van ziekten zoals Covid-19.
De mogelijkheid van tijdreizen komt aan bod.
10 maart 2024: Martijn Veltkamp
"Het Raadsel van het IK."
Onze maatschappij moedigt ons voortdurend aan om ons ''ware zelf'' te vinden. Liefdesperikelen en carrièrehobbels zouden hierdoor verdwijnen en het juiste levenspad zou zich aan ons onthullen. Dit idee dat er een dieperliggend waarachtig zelf bestaat dat erop wacht om ontdekt te worden, is afkomstig van Plato. Echter, Martijn Veltkamp laat u zien dat een ontdekkingstocht naar het ”ware zelf” verspilde moeite is. Gebruikmakend van filosofie, bekende literaire romans en klassieke en recente psychologische bevindingen, geeft Veltkamp u een overzicht over wat identiteit nu eigenlijk precies is, waaruit ons zelf bestaat en wat het betekent jezelf te zijn. Daarnaast staat Veltkamp stil bij het concept ‘narratieve identiteit’. Tenslotte deelt Veltkamp zijn visie op het vraagstuk of we wel kunnen spreken van één ‘ik’.
11 februari 2024: Timo Maas "Wetenschap, beleid en een duurzame samenleving: it takes three to tango."
Expert-kennis en duurzame toekomst...
Kan het verbeteren van de relaties tussen wetenschap, beleid en maatschappij ons uit de penibele ecologische situatie halen waarin we ons bevinden? Vaak wordt gesteld dat er een belangrijke rol is weggelegd voor expert-kennis om naar een duurzamere toekomst te bewegen. Timo Maas onderzoekt deze claim en stelt dat het potentieel van expert-kennis geen vanzelfsprekendheid is.
Integendeel, om dat potentieel in te lossen moeten we problematische aannames over kennis, beleid en samenleving ter discussie stellen. Hiertoe analyseert Maas verschillende rollen, verantwoordelijkheden en verwachtingen rond expert-kennis in maatschappelijke en politieke besluitvorming. U krijgt inzicht hoe een alternatieve blik op de rol van expert-kennis kan bijdragen aan de duurzaamheid van hedendaagse democratische samenlevingen.
14 januari 2024: Lisa Doeland
"Apocalypsofie: over recycling, groene groei en andere gevaarlijke fantasieën."
De klimaatcatastrofe aan de horizon dwingt ons om na te denken over de wijze waarop de wereld zoals we die nu kennen, zou kunnen vergaan.
Over het vergaan van de wereld kan gedacht worden als een apocalyps, waarbij het aspect benadrukt wordt van een plots, catastrofaal einde. In apocalyptisch denken ligt echter ook het aspect van onthulling besloten. Doeland zet uiteen dat denken over de klimaatcatastrofe als een apocalyps die nu al gaande is, ons onthult hoe we als mensheid zo goed mogelijk kunnen leren uit te sterven.
Alleen door de apocalyps te beschouwen als iets wat al heeft plaatsgevonden en nu nog voortduurt, komt er ruimte voor een ander einde van de wereld.
Bovendien sluiten de apocalyps beamen en ertegen in het geweer komen elkaar niet uit. Komen we echter voldoende in het geweer met recycling en groene groei? Ontkennen we juist hierdoor niet dat het probleem is dat we maar doorgaan met produceren?
Op humorvolle wijze wijdt Lisa Doeland u in in haar apocalypsofie..